Het onderzoek naar de grondafhandeling gebeurde in opdracht van het ministerie van Infrastructuur en Waterstaat (I&W), nadat de Tweede Kamer erom had gevraagd. De Kamer wilde onderzocht hebben of er extra eisen gesteld kunnen worden aan afhandelingsbedrijven die op Schiphol actief zijn, om de arbeidsomstandigheden voor het personeel te verbeteren.

Grote weerstand
Onderdeel van het onderzoek zou een enquête zijn onder medewerkers van de afhandelingsbedrijven. Daarmee moest in kaart worden gebracht hoe zij omgaan met veiligheidsrisico's, bijvoorbeeld met incidenten die zich voordoen en of ze die incidenten durven te melden. Ook zou duidelijk moeten worden of de vliegveiligheid in het geding zou kunnen komen door bijvoorbeeld de hoge werkdruk.

Maar de enquête stuitte op grote weerstand bij de luchtvaartsector. Dusdanig dat het veiligheidsplatform van Schiphol, waarin alle belangrijke bedrijven op de luchthaven zitten, afgelopen januari alle medewerking aan het onderzoek opschortte. Het veiligheidsplatform wilde dat eerst werd onderzocht of er een verband is tussen arbeidsomstandigheden bij de grondafhandeling en veiligheidsincidenten.

Audio-opnames
Pas nadat het Nationaal Lucht- en Ruimtevaartlaboratorium (NLR), het bureau dat het onderzoek uitvoerde, de opzet had aangepast en de enquête had geschrapt, wilden Schiphol en de afhandelingsbedrijven weer meewerken. Demissionair minister Barbara Visser van I&W stuurde het eindrapport begin deze maand naar de Tweede Kamer. De enquête werd niet meer gehouden, omdat die niet meer nodig zou zijn, zei ze de Kamer.

Maar uit opnames van gesprekken tussen NLR en vakbond FNV, in bezit van EenVandaag, blijkt dat de betrokken onderzoekers teleurgesteld zijn over het niet doorgaan van de enquête. Ook vinden ze dat hun onderzoek daardoor beperkt is. Zo zegt één van hen: "Wij als onderzoekers zijn natuurlijk ook niet blij met het gegeven dat het zo gegaan is. Het betekent dat wij op dat punt (de veiligheidscultuur bij afhandelingsbedrijven, red.) geen conclusies kunnen trekken. Noch in de zin dat er problemen zijn, noch dat ze er niet zijn."

Het blijft onduidelijk waarom de enquête werd geblokkeerd. In de 2 concept-versies van het rapport, ook in het bezit van EenVandaag, wordt steeds een andere reden gegeven. Zo vermeldt het eerste concept dat de afhandelingsbedrijven niet wilden meewerken.

De tweede versie stelt dat afhandelingsbedrijven en het Veiligheidsplatform van Schiphol zich niet konden vinden in de vraagstelling én dat de noodzaak niet werd gezien, omdat er al eerder vergelijkbare onderzoeken zouden zijn gehouden. In het eindrapport wordt slechts opgemerkt dat er geen aanleiding was voor verder onderzoek naar de veiligheidscultuur. Op de weigering van de luchtvaartsector om mee te werken wordt in de eindversie niet meer ingegaan.

Verontwaardiging bij FNV
Vakbond FNV is verontwaardigd over de inmenging van Schiphol en afhandelingsbedrijven. "Ik vind dit bij de wilde spinnen af", zegt Joost van Doesburg, campagneleider Luchtvaart bij de vakbond. "Dit zijn bedrijven die de veiligheid op één moeten hebben. Zij moeten in alle eerlijkheid inzicht geven in het niveau van de veiligheidscultuur."

Volgens Van Doesburg vormde de enquête 'de hoeksteen' van het onderzoek. "Het is natuurlijk cruciaal dat medewerkers die het werk uitvoeren aan het woord komen. Dat zij kunnen vertellen hoe ze de veiligheidscultuur ervaren; wat ze om zich heen zien gebeuren. En als er een incident is, of zij en hun collega's dat überhaupt wel melden. Dat kan niemand zo eerlijk en oprecht zeggen als de medewerkers zelf."

Bang voor de uitkomst
Van Doesburg vermoedt dat de luchtvaartsector 'heel bang' is voor de uitkomst. "Ik denk dat ze zich zorgen maken, net als wij, dat de veiligheidscultuur op de grond helemaal niet zo goed is."

Ook inhoudelijk heeft Van Doesburg kritiek op het onderzoek. Zo concludeert NLR op basis van cijfers van de luchtvaartinspectie ILT dat het zelden voorkomt dat vliegtuigen vertrekken met schade die is veroorzaakt tijdens de grondafhandeling. Van Doesburg wijst erop dat diezelfde inspectie de afgelopen jaren meermaals vraagtekens plaatste bij de meldingsbereidheid bij de afhandelingsbedrijven; lang niet alle voorvallen zouden worden gemeld. "Je vestigt je conclusie dus op onbetrouwbare cijfers."

In het eindrapport vermeldt NLR overigens dat een relatie tussen incidenten en arbeidsomstandigheden of veiligheidscultuur vrijwel nooit is aan tonen. Bij de registratie van voorvallen wordt de oorzaak namelijk zelden omschreven.

Volledig meegewerkt
Het NLR laat tegenover EenVandaag weten nog steeds achter het onderzoek te staan. Dat heeft het bureau ook desgevraagd aan het ministerie laten weten. Op de audio-opnames wil het NLR niet reageren.

Schiphol erkent in een reactie dat het veiligheidsplatform vraagtekens had bij de enquête, omdat deze te veel over arbo-veiligheid zou gaan. De luchthaven houdt vol 'volledig te hebben meegewerkt' aan het onderzoek.

Dwingen kan niet
Het ministerie van I&W reageert weliswaar te verwachten dat bedrijven meewerken aan (wetenschappelijke) onderzoeken, maar dat het geen middelen heeft ze te dwingen. Volgens zowel Schiphol als het ministerie zouden de onderzoekers zelf voor een andere onderzoeksopzet hebben gekozen.

De Kamerfracties van SP en PvdA, indieners van de motie die tot het onderzoek leidde, reageren verontwaardigd. Zij vinden dat hun motie niet naar behoren is uitgevoerd en willen dat het onderzoek onder medewerkers alsnog gedaan wordt.