LONDEN - De prijs van de F-35 (JSF) gaat de komende jaren niet omhoog, maar juist naar beneden. Dit zeggen Tom Burbage, executive vice-president voor de F-35 bij fabrikant Lockheed Martin en Sjoerd Vollebregt, de topman van Stork/Fokker in vraaggesprekken met Luchtvaartnieuws.nl. Fokker levert belangrijke hoogwaardige onderdelen voor het gevechtsvliegtuig aan Lockheed Martin.

“Het programma van de F-35 is gebaseerd op een ‘economy of scale’. Door een groot aantal deelnemers en bestellingen gaat de prijs per stuk naar beneden. We zijn er nog niet, want sommige landen, waaronder Nederland hebben hun orders uitgesteld. Zodra de bestellingen binnenkomen en de productie op gang komt, gaat de prijs naar beneden. De kosten zijn sinds het begin van de productie al met vijftig procent gedaald. Het is een misverstand dat de prijs omhoog gaat”, aldus Tom Burbage. Lockheed gaat er nu van uit dat de gemiddelde prijs voor een F-35 uitkomt op 65 miljoen dollar. “Daar zitten alle kosten in verwerkt en het is evenveel als een F-16 kost”, zegt Burbage.

Sjoerd Vollebregt van Stork/Fokker is het met Burbage eens. “Een toestel als de F-35 wordt dertig, veertig jaar lang doorontwikkeld. Op het moment dat het volume omhoog gaat, zal de prijscurve naar beneden gaan. Iedere volgende levering is effectiever gebouwd en goedkoper.”

Schaal en ervaring
Lockheed en Fokker willen de F-35 uiteraard verkopen en hebben belang bij een positief verhaal, maar hun opvattingen worden bevestigd door Hans Heerkens, luchtvaartanalist aan de Universiteit Twente. Heerkens zegt dat er twee factoren bijdragen aan een (potentiële) prijsdaling: het schaalvoordeel en de leercurve.  “Als een fabriek op volle capaciteit draait heb je inderdaad een schaalvoordeel. Door de lange productielijn worden de vaste kosten verdeeld over meer vliegtuigen. Verder is bij de ontwikkeling van elk product sprake van een leercurve. Hoe meer ervaring je opdoet met het in elkaar schroeven, hoe sneller en goedkoper het wordt. Soms gaat die curve steil naar beneden. Voor de F-35 wordt het optimum bereikt als de testvluchten zijn afgelopen.”

De Nederlandse luchtmacht ontvangt later deze maand de eerste van twee bestelde F-35’s voor testdoeleinden. Het definitieve besluit voor vervanging van de huidige vloot van F-16’s door F-35’s - of een andere jager - is door achtereenvolgende regeringen steeds doorgeschoven, omdat de partijen in de Tweede kamer niet tot overeenstemming konden komen. Bij de verkiezingen van 12 september speelt de F-35 nauwelijks een rol. VVD en CDA zwijgen er over in hun programma’s. Andere partijen, van links tot rechts, zoals SP en PVV zijn vierkant tegen aanschaf van de F-35. Cruciaal lijkt daarom de opstelling van de PvdA en D66, die beide langer willen doorvliegen met de F-16’s, maar de mogelijkheid om de F-35 te kopen uitdrukkelijk open houden.

Premium
“Wat het Nederlandse parlement na de verkiezingen ook gaat besluiten, de Nederlandse industrie neemt nu al een belangrijke positie in bij de productie van de F-35”, zegt Tom Burbage. “Ik werk sinds 2000 aan het Nederlandse programma van de JSF en de argumenten voor en tegen zijn steeds hetzelfde gebleven. Ik denk dan ook dat het programma gewoon doorgaat. De  belangrijkste vraag voor Nederland is: wat voor soort land wil je zijn, wat voor soort luchtmacht wil je hebben? Sommige landen hebben besloten in het geheel geen gevechtsvliegtuigen meer in de vloot te hebben en bij internationale missies een rol op de achtergrond te vervullen. Nederland heeft tot nu toe steeds besloten een ‘premier air force’ in de lucht te houden.”

Als Nederland uit het programma voor de ontwikkeling voor de F-35 stapt en later alsnog ‘van de plank’ zou willen kopen, zal de prijs volgens Burbage hoger liggen. “Nu is het een contract van regering tot regering, als je je terugtrekt gaat het via de vrije markt en betaal je meer.” Langer doorvliegen met de F-16’s is geen optie, zegt Lockheed. De productielijn van de F-16 is opgedroogd omdat er geen orders meer voor het toestel binnenkomen. Losse onderdelen kunnen nog wel worden besteld, maar het vervangen van een afgeschreven toestel is niet mogelijk.


De eerste F-35 voor Nederland tijdens een testvlucht. Foto: Lockheed Martin

Sjoerd Vollebregt van Stork/Fokker wijst op de belangrijke rol die zijn bedrijf en de Nederlandse industrie in zijn algemeenheid, speelt bij de bouw van de F-35. “Nederland heeft 1,3 miljard euro geïnvesteerd in het JSF-programma. Dat geld zit niet allemaal bij Fokker, maar we  zijn wel de nationale kampioen. Ik wil niet zeggen welk deel wij krijgen. Wij schakelen weer veel midden- en kleinbedrijf in. In potentie kunnen wij een productie draaien van rond de 18 miljard euro over een periode van dertig tot veertig jaar.”

Vollebregt ontkent dat de aandeelhouder van zijn bedrijf, de Britse investeringsmaatschappij Candover, de productie van onderdelen voor de JSF zou verplaatsen naar elders, bij voorbeeld Turkije, als Nederland de F-35 niet koopt. “Bij Fokker werken bijna vijfduizend man, de meeste van hen in Nederland, zo’n 75 procent. Hier zitten ook onze kennisdragers. Wat we hebben geleerd in deze hoog gespecialiseerde markt is dat je ontwikkeling en productie dicht bij elkaar moeten houden. Dus dat cluster zit hier in Nederland en dat blijft hier, het is de Fokker-erfenis. We zetten centra overal in de wereld neer, want daar zitten ook klanten, maar we halen de  productie niet weg uit Nederland.”

Regeringspartijen VVD en CDA zwijgen over de JSF
Eerste Nederlandse F-35 begonnen aan testvluchten

Door Lolke van der Heide