Zo’n twintigduizend medewerkers op het platform van Schiphol werken dagelijks in de uitlaatgassen van vliegtuigen en dieselvoertuigen. Arbo-experts van de bedrijven adviseerden in 2007 om de blootstelling van hun medewerkers daaraan “zo ver mogelijk terug te dringen”. In de Zembla-aflevering ‘Ziek van Schiphol’, die vanavond op NPO2 wordt uitgezonden, stellen deskundigen dat dat niet is gebeurd. 

Vakbond FNV stelt de Schiphol Group en de afhandelingsbedrijven nu aansprakelijk voor de gezondheidsschade die platformmedewerkers “al jaren oplopen”. Joost van Doesburg van de FNV zegt tegen Zembla: “Wij zien dat onze leden ziek worden en eerder doodgaan door hun werkzaamheden. Die schade moet vergoed gaan worden.” Daarnaast wil de FNV met de aansprakelijkheidsstelling de bedrijven proberen te dwingen op korte termijn de uitstoot te verminderen.

'Geen andere doodsoorzaak dan kanker'
Zembla sprak de afgelopen maanden met tientallen platformmedewerkers. Voor het eerst doen sommigen openlijk hun verhaal. “Je ziet gewoon dat collega’s hier ziek worden”, vertelt Gerben de Jong, die voor KLM als leidinggevende dagelijks op het platform staat. “Ik ken geen collega of werknemer op Schiphol met een andere doodsoorzaak dan kanker.” Het merendeel van de platformmedewerkers die Zembla sprak wil alleen anoniem zijn verhaal doen, uit angst voor represailles van de werkgever.

Een van hen spreekt van collega’s die “longkanker, maagkanker en stembandkanker” kregen. “Allemaal voordat ze de pensioenleeftijd bereikten.” Een ander zegt: “Er is een heel groot percentage mensen met hartklachten bij de KLM, dat op het platform werkt. Echt opvallend hoog.” Hun zorgen worden ook duidelijk uit een interne lijst die Zembla in handen heeft. Daarop wordt door platformmedewerkers bijgehouden hoeveel collega’s er ziek of overleden zijn.

Intern rapport
Uit een intern onderzoek uit 2007 blijkt dat Schiphol en KLM 15 jaar geleden al op de hoogte waren van het gevaar van de uitstoot uit vliegtuigmotoren voor hun werknemers. De arbodeskundigen van beide bedrijven waarschuwen in het rapport dat het om “kankerverwekkende stoffen” gaat die ook “schade aan de hartfunctie” kunnen geven.

Ze concluderen dat “in tegenstelling tot de eerdere onderzoeken op Schiphol” er inmiddels aanleiding is voor “alertheid”. En dat er daarom naar gestreefd moet worden om blootstelling “zo ver mogelijk terug te dringen”. Volgens deskundigen is dat niet gebeurd. Arbeidshygiënist Tamara Onos zegt daarover in Zembla: “Je hebt de medewerkers de afgelopen 15 jaar lang blootgesteld terwijl dat niet nodig is.”

Jet blast
Platformmedewerkers vertellen in de uitzending dat ze de hele dag te maken hebben met de 'jet blast' van opstartende en taxiënde vliegtuigen. Daardoor worden ze blootgesteld aan zeer hoge concentraties ultrafijnstof die de vliegtuigen uitstoten. Deze deeltjes zijn zo klein dat ze door de longblaasjes heengaan en zo in het bloed komen en zo ook andere organen kunnen bereiken. 

Uit TNO-onderzoek bleek onlangs dat, ondanks het verminderde vliegverkeer vanwege corona, in de buurt van de pieren en terminals piekconcentraties van tot wel 8 miljoen ultrafijnstofdeeltjes per kubieke centimeter voorkomen.  

Filmpjes
Hoewel filmen op het platform streng verboden is, ontving Zembla de afgelopen maanden tientallen filmpjes waarin te zien is hoe vertrekkende en aankomende vliegtuigen minutenlang met hun motoren in de richting van de platformmedewerkers blazen. KLM heeft een meldingssysteem voor onveilige werksituaties waarin medewerkers melding maken van deze ‘jetblast-situaties’. Veel van deze meldingen zijn in het bezit van Zembla. Daaruit blijkt dat in sommige periodes dagelijks, en soms zelfs meerdere malen per dag, melding wordt gemaakt. Volgens de medewerkers wordt er vervolgens niets met deze meldingen gedaan.

Onderzoek Inspectie
De Inspectie SZW bevestigt tegenover Zembla dat er inmiddels een onderzoek is gestart naar het gevaar van het ultrafijnstof voor de platformmedewerkers op Schiphol. “We onderzoeken nu of werknemers daar wel veilig werken”, aldus een woordvoerder. Dat onderzoek moet begin 2022 zijn afgerond. 

In Denemarken wordt het gevaar van ultrafijnstof voor platformmedewerkers al jarenlang onderkend. Long- en blaaskanker en de longziekte COPD is bij meerdere platformmedewerkers van de luchthaven van Kopenhagen door de overheid erkend als een beroeps gerelateerde ziekte. Op het vliegveld van Kopenhagen zijn meerdere maatregelen genomen om het ultrafijnstof terug te dringen.

Lars Brogaard van de Deense vakbond 3F vertelt in de uitzending van Zembla dat KLM zich in Kopenhagen niet aan de regels van de luchthaven houdt. KLM laat volgens hem regelmatig, tegen de regels in, de hulpmotor van de vliegtuigen draaien, terwijl platformmedewerkers aan het laden en lossen zijn. “De luchthaven heeft het meerdere malen bij KLM aangegeven dat ze de lokale regels moeten navolgen,” zegt Brogaard. “Het zegt mij dat ze niets geven om hun collega’s die hier op het platform werken.” KLM stelt in een reactie zich in Kopenhagen aan de "lokale wet- en regelgeving" te houden.  

Onafhankelijk
In Nederland wacht de Tweede Kamer al ruim twee jaar op een onderzoek naar de gezondheidssituatie van de platformmedewerkers op Schiphol. Een motie om de effecten van ultrafijnstof op hun gezondheid in kaart te brengen, kreeg in 2019 vrijwel Kamerbrede steun. Uit de Zembla-uitzending blijkt dat KLM niet heeft meegewerkt aan de verkenning voor dit onderzoek, uitgevoerd door het RIVM.

Inmiddels is duidelijk geworden dat Schiphol de verantwoordelijkheid krijgt voor het gezondheidsonderzoek. Dat is opmerkelijk, omdat in september demissionair minister Barbara Visser (Infrastructuur en Waterstaat, VVD) de Tweede Kamer nog toezegde dat het onderzoek door "een onafhankelijke partij" zou worden gedaan "en niet door de werkgever zelf".  

Reactie Schiphol en KLM
De Schiphol Group laat in een reactie op het onderzoek van Zembla weten dat ze samen met de luchtvaarsector onderzoeken hoe ze medewerkers beter kunnen beschermen tegen ultrafijnstof. KLM zegt in een reactie dat ze gaan onderzoeken hoe ze de uitstoot van ultrafijnstof verder kunnen verminderen. KLM stelt te investeren in een nieuwe vloot en in het gebruik van duurzamere brandstof.

De Zembla-uitzending over dit onderwerp wordt donderdagavond om 20:25u uitgezonden op NPO2. Bekijk hieronder de eerste beelden: