Dat bleek donderdag tijdens een commissievergadering in de Tweede Kamer. Centraal hierin stond de laatste rapportage van staatsagent Jeroen Kremers. Die constateert hierin dat KLM zich niet aan de voorwaarden heeft gehouden op het gebied van het verminderen van de kosten. Vooral de piloten hebben hieraan minder bijgedragen. Er zijn juist nieuwe afspraken gemaakt die leiden tot hogere kosten. Ook heeft KLM over 2022 een winstuitkering gegeven, hoewel zij toen nog staats- en coronasteun ontving. En KLM heeft te weinig gedaan om mogelijke belastingontwijking van in het buitenland wonende piloten te beëindigen, aldus Kremers.

Ontoelaatbaar
Hoewel KLM en de vakbonden de kritiek van de staatsagent verwerpen, klonk in de Kamer een ander geluid. PvdA-Kamerlid Henk Nijboer noemde de handelswijze van KLM “ontoelaatbaar, dit past niet bij een bedrijf dat staatssteun krijgt. KLM is losgevlogen van de werkelijkheid.” D66 zei dat afspraken zijn gemaakt: “Dan ben je moreel verplicht je daar aan te houden. (…) Welk signaal geeft dat aan maatschappij en belastingbetaler, wat als er weer crisis komt? Hoeveel vertrouwen is er nog?” aldus Kamerlid Hammelburg. CDA-collega Slootweg zei: “Het CDA koestert KLM, maar je mag verwachten dat ze afspraken nakomen.”

VVD-Kamerlid Heinen vergeleek de situatie met een koffer: “Er lijkt met belastinggeld net zo te zijn omgegaan als met een koffer: je geeft hem in goed vertrouwen af en moet maar zien hoe je hem terugkrijgt.” Coalitiegenoot ChristenUnie zei: “Het beeld dat Kremers schetst is ontluisterend. De termen “brokkenpiloten en morele laagvliegers” ontbreken, maar hadden in de rapportage niet misstaan. De belastingontwijking had moeten stoppen, maar dat gebeurt niet,” aldus Kamerlid Grinwis.

Kamerlid Alkaya zei dat de SP in 2020 als enige fractie tegen het steunpakket had gestemd, omdat zij zag aankomen dat de voorwaarden niet te controleren waren. “Je kunt geen beloftes doen over randvoorwaarden bij gevallen van staatssteun, dat werkt gewoon niet. Ik begrijp heel goed dat de bonden zeggen: je kunt met de staatssteun ons niet dwingen met pistool op de borst tot loonmatiging. Bij het toekennen van de steun had de staat KLM moeten nationaliseren.”

Geen uitgemaakte zaak
Voor de Kamer is het nog geen uitgemaakte zaak of en hoe er stappen tegen KLM moeten worden genomen. Minister Kaag heeft aangekondigd dat zij een evaluatie wil doen en kijkt of eventuele juridische stappen mogelijk zijn voor het niet nakomen van afspraken. Die evaluatie is pas dit najaar gereed.

De regeringspartijen VVD, CDA, ChristenUnie en D66 lijken die evaluatie te willen afwachten. De VVD wil dat de landsadvocaat meekijkt naar de juridische kant van de zaak. De ChristenUnie sluit niet uit dat de staatsteun door de Europese Commissie kan worden teruggedraaid, als blijkt dat de voorwaarden daadwerkelijk zijn genegeerd. Tegelijk lag er tussen de staat en KLM een privaatrechtelijke overeenkomst, waardoor het lastig kan zijn die juridsch aan te vechten. De fractie Van Haga dringt vooral aan op bemiddeling tussen KLM en de staatsagent en waakt voor stellige maatregelen totdat de kou uit de lucht is.

Slecht voor het vertrouwen
Waar alle partijen het over eens zijn is dat het beeld dat uit het rapport van de staatagent opdoemt, het vertrouwen in KLM geen goed doet. “Ik zie niet snel hoe er nog publieke steun kan worden gegeven aan dit bedrijf als je zo met afspraken omgaat. Dat mag de directie zich aantrekken,” aldus PvdA-Kamerlid Nijboer. “Dit ondermijnt het vertrouwen in KLM,” aldus D66. “Als KLM op deze manier omgaat met voorwaarden rond leningen, dan leidt dat tot conclusie dat dit voor volgende keer consequenties moet hebben,” aldus de ChristenUnie.

Minister Kaag verduidelijkte dat er twee trajecten lopen: de evaluatie en eventuele juridische stappen. De evaluatie is gewenst om lessen te trekken voor eventuele toekomstige staatssteun aan KLM of andere bedrijven. "Daarbij kijken we ook wat en of de staat anders had moeten doen," aldus Kaag. Voor de eventuele juridische stappen wint het kabinet advies in van een extern adviseur en van de landsadvocaat. Kaag zei dat zij de Kamer voor het zomerreces over de juridische stappen wil informeren. Volgens de minister kan de Europese Commissie niet op het steunpakket terugkomen, omdat Brussel de voorwaarden niet toetst.

Kaag vond het “meer dan teleurstellend dat KLM de voorwaarden niet heeft gehaald, dit hadden we niet verwacht. KLM heeft een voorbeeldfunctie, dat moet zwaar wegen op schouders van het bedrijf en de Raad van Bestuur.”