Woensdag 17 december 1903, Kitty Hawk, North Carolina. Vanaf een winderig strand bestuurde Orville Wright als eerste mens een gemotoriseerd vliegtuig. Een historische dag in de wereldgeschiedenis, want het vliegtuig heeft sindsdien een grote invloed op de hedendaagse maatschappij. Een overzicht van de ontwikkelingen die de luchtvaart op het hedendaagse niveau brachten.
Al snel na de Wright-brothers proberen allerlei andere waaghalzen ook een vliegtuig te bouwen. Nog voor het einde van het decennium (1909) lukt het de Fransman Bleriot over Het Kanaal tussen Frankrijk en Engeland te vliegen. Datzelfde jaar vindt in Leur (Noord-Brabant) ook de eerste vlucht vanaf Nederlandse bodem plaats. Tal van anderen volgen met het behalen van het vliegbrevet, en sommigen gaan zelfs hun eigen vliegmachines bouwen. Een van de Nederlanders onder hen is Anthony Fokker, die in Duitsland zijn 'Spin' ontwerpt en bouwt. Op 1 september 1911 vloog Fokker zijn Spin rond de Sint Bavo kerk in Haarlem.
Een logische volgende stap is de inzet van vliegtuigen in het leger. Zo is de Nederlandse Luchtvaartafdeling (LVA) vanaf juli 1913 actief vanaf het vliegveld Soesterberg. Als een jaar later de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, blijkt hoe snel het vliegtuig zich heeft ontwikkeld. Vooral de Fokker-vliegtuigen in Duitse dienst maken een enorme indruk.
Na de Eerste Wereldoorlog bestaat er plotseling een overschot aan vliegtuigen. Zo wordt er gekeken naar de mogelijkheden van commercieel gebruik. Op 7 oktober 1919 wordt in Nederland de Koninklijke Luchtvaartmaatschappij voor Nederland en Koloniën (KLM) opgericht, in mei 1920 vindt de eerste vlucht plaats van Londen naar het militaire vliegveld Schiphol bij Amsterdam. In dezelfde maand vliegt ook het Belgische SNETA voor het eerst. In 1923 wordt deze maatschappij omgedoopt in de Societé Anonyme Belge d'Exploitation Aerienne (Sabena). Ook andere landen starten met lijndiensten. In de daaropvolgende jaren ontstaan ondermeer de Deutsche Luft Hansa (1926), Boeing Air Transport (1927, later United) en Swissair (1931).
In deze jaren twintig is Fokker nog de meest aansprekende commerciële vliegtuigbouwer ter wereld, en de KLM voert vanaf het eind van dit decennium met de Fokker F.VII al een geregelde lijndienst uit naar Nederlands-Indië. De toestellen bestaan in deze tijd nog uit stalen frames overspannen met linnen en vleugels van hout. Ook is het comfort aan boord verre van groot.
Dit verandert in de jaren dertig, wanneer de Amerikaanse vliegtuigbouwers Douglas en Boeing het voortouw nemen. Boeing komt met de geheel metalen 274 en Douglas ontwerpt de DC-1 en meteen daarna met de DC-2. In 1934 maakt de eerste DC-2 van de KLM, de Uiver, faam door in een recordtijd naar Australië te vliegen. De DC-3 Dakota (1935) verandert de luchtvaart voor altijd. Dit toestel zorgt voor snellere reistijden, meer comfort voor passagier en personeel en betaalbare tickets. Want tot nu toe was vliegen vooral een zaak voor de goed gefortuneerde.
De DC-3 is met ongeveer 13.000 exemplaren het meest gebouwde transport- en verkeersvliegtuig ter wereld. Fokker is eind jaren dertig zijn leidende marktpositie kwijt. Eind jaren dertig wordt de Nederlandse vliegtuigenfabriek zelfs de Europese verkoopagent van Douglas. Anthony Fokker zelf overlijdt in 1939 op 49-jarige leeftijd.
Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog worden tal van nieuwe technieken toegepast in de luchtvaart. De bommenwerpers moesten steeds verder kunnen vliegen, de jagers werden steeds sneller en wendbaarder. Dit leidde tot een revolutionaire uitvinding: de straalmotor. Het eerste straalvliegtuig was de Duitse Heinkel He 178 (1939). Pas op het eind van de oorlog werden de straaljagers operationeel ingezet.
Na de oorlog kwamen duizenden militaire vliegtuigen beschikbaar voor de commerciële luchtvaart. De luchtvaartmaatschappijen weten zo de draad weer snel op te pakken, ook omdat de infrastructuur in het nog nasmeulende Europa vernietigd is. Zo weet de KLM bliksemsnel na de oorlog een vloot van DC-4 Skymasters te verkrijgen. Eind 1945 wordt met dit toestel alweer de eerste naoorlogse lijndienst naar Batavia uitgevoerd. Ook de Lockheed Constellation doet in deze periode zijn intrede.
Een logisch gevolg van de uitvinding van de straalmotor is in 1949 de De Havilland Comet, het eerste straalverkeersvliegtuig ter wereld. Door vele technische problemen en enkele rampen is dit Britse toestel geen succes. De Boeing 707 en de DC-8 zorgen voor een ommekeer. Deze nieuwe toestellen zijn wat de DC-3 in de jaren dertig was. Vliegen wordt sneller, comfortabeler en later ook goedkoper. De KLM kiest voor de DC-8, terwijl Sabena de Boeing 707 selecteert. Daarna worden ook straalverkeersvliegtuigen voor de korte afstand gebouwd. Eerst de Franse Caravelle in de jaren vijftig, later volgen de Boeing 727 en 737 en de DC-9 in de jaren zestig.
Al snel dienen de opvolgers van de DC-8 en Boeing 707 zich aan. Lockheed komt met de Tristar, McDonnell-Douglas met de DC-10 en Boeing met de gigantische 747. De Frans-Britse supersonische Concorde uit 1969 lijkt voor een nieuwe revolutie te zorgen, maar dit toestel wordt nooit een echt succes. Op 25 oktober van dit jaar sluit de Concorde haar actieve dienst af. Toch is de Europese luchtvaartindustrie springlevend. Het Frans-Duitse Airbus weet zich tussen de grote Amerikanen te dringen, en uiteindelijk zelfs als laatste overgebleven grote vliegtuigfabrikant naast Boeing te nestelen. En in 2006 komt het grootste verkeersvliegtuig ter wereld niet meer uit Seattle maar uit Toulouse.
Luchtvaartmaatschappijen zijn in de loop der jaren steeds meer gaan samenwerken. Door middel van allianties worden netwerken samengevoegd en personeel gedeeld. Het afgelopen jaar was, wat de KLM betreft, zeer bijzonder vanwege de aanstaande fusie met Air France. Het lijkt de eerste overname te zijn van vele toekomstige. Want ook andere grote maatschappijen azen op kleine overnamekandidaten, zeker gezien de strubbelingen van de laatste jaren.
Want de positie van de luchtvaart is broos. Elke oorlog of ziekte heeft zijn invloed op de resultaten van maatschappijen en fabrikanten. Op 11 september 2002 werden zelfs vier vliegtuigen gebruikt bij zelfmoordaanslagen. Anderen willen de luchtvaart een voet dwarsbomen omdat ze vliegtuigen als milieuvervuilend en rustverstorend beschouwen. Toch heeft de uitvinding van de gebroeders Wright ook veel positiefs teweeg gebracht. Of zoals voormalig PanAm-directeur Juan Trippe het uitdrukte: ''Hoeveel topontmoetingen er ook hebben plaatsgevonden tussen de wereldleiders, niets heeft meer bijgedragen aan het bijeen brengen van de wereldvolkeren dan het vliegtuig.''
Door Niek Vernooij
Al snel na de Wright-brothers proberen allerlei andere waaghalzen ook een vliegtuig te bouwen. Nog voor het einde van het decennium (1909) lukt het de Fransman Bleriot over Het Kanaal tussen Frankrijk en Engeland te vliegen. Datzelfde jaar vindt in Leur (Noord-Brabant) ook de eerste vlucht vanaf Nederlandse bodem plaats. Tal van anderen volgen met het behalen van het vliegbrevet, en sommigen gaan zelfs hun eigen vliegmachines bouwen. Een van de Nederlanders onder hen is Anthony Fokker, die in Duitsland zijn 'Spin' ontwerpt en bouwt. Op 1 september 1911 vloog Fokker zijn Spin rond de Sint Bavo kerk in Haarlem.
Een logische volgende stap is de inzet van vliegtuigen in het leger. Zo is de Nederlandse Luchtvaartafdeling (LVA) vanaf juli 1913 actief vanaf het vliegveld Soesterberg. Als een jaar later de Eerste Wereldoorlog uitbreekt, blijkt hoe snel het vliegtuig zich heeft ontwikkeld. Vooral de Fokker-vliegtuigen in Duitse dienst maken een enorme indruk.
Na de Eerste Wereldoorlog bestaat er plotseling een overschot aan vliegtuigen. Zo wordt er gekeken naar de mogelijkheden van commercieel gebruik. Op 7 oktober 1919 wordt in Nederland de Koninklijke Luchtvaartmaatschappij voor Nederland en Koloniën (KLM) opgericht, in mei 1920 vindt de eerste vlucht plaats van Londen naar het militaire vliegveld Schiphol bij Amsterdam. In dezelfde maand vliegt ook het Belgische SNETA voor het eerst. In 1923 wordt deze maatschappij omgedoopt in de Societé Anonyme Belge d'Exploitation Aerienne (Sabena). Ook andere landen starten met lijndiensten. In de daaropvolgende jaren ontstaan ondermeer de Deutsche Luft Hansa (1926), Boeing Air Transport (1927, later United) en Swissair (1931).
In deze jaren twintig is Fokker nog de meest aansprekende commerciële vliegtuigbouwer ter wereld, en de KLM voert vanaf het eind van dit decennium met de Fokker F.VII al een geregelde lijndienst uit naar Nederlands-Indië. De toestellen bestaan in deze tijd nog uit stalen frames overspannen met linnen en vleugels van hout. Ook is het comfort aan boord verre van groot.
Dit verandert in de jaren dertig, wanneer de Amerikaanse vliegtuigbouwers Douglas en Boeing het voortouw nemen. Boeing komt met de geheel metalen 274 en Douglas ontwerpt de DC-1 en meteen daarna met de DC-2. In 1934 maakt de eerste DC-2 van de KLM, de Uiver, faam door in een recordtijd naar Australië te vliegen. De DC-3 Dakota (1935) verandert de luchtvaart voor altijd. Dit toestel zorgt voor snellere reistijden, meer comfort voor passagier en personeel en betaalbare tickets. Want tot nu toe was vliegen vooral een zaak voor de goed gefortuneerde.
De DC-3 is met ongeveer 13.000 exemplaren het meest gebouwde transport- en verkeersvliegtuig ter wereld. Fokker is eind jaren dertig zijn leidende marktpositie kwijt. Eind jaren dertig wordt de Nederlandse vliegtuigenfabriek zelfs de Europese verkoopagent van Douglas. Anthony Fokker zelf overlijdt in 1939 op 49-jarige leeftijd.
Met het uitbreken van de Tweede Wereldoorlog worden tal van nieuwe technieken toegepast in de luchtvaart. De bommenwerpers moesten steeds verder kunnen vliegen, de jagers werden steeds sneller en wendbaarder. Dit leidde tot een revolutionaire uitvinding: de straalmotor. Het eerste straalvliegtuig was de Duitse Heinkel He 178 (1939). Pas op het eind van de oorlog werden de straaljagers operationeel ingezet.
Na de oorlog kwamen duizenden militaire vliegtuigen beschikbaar voor de commerciële luchtvaart. De luchtvaartmaatschappijen weten zo de draad weer snel op te pakken, ook omdat de infrastructuur in het nog nasmeulende Europa vernietigd is. Zo weet de KLM bliksemsnel na de oorlog een vloot van DC-4 Skymasters te verkrijgen. Eind 1945 wordt met dit toestel alweer de eerste naoorlogse lijndienst naar Batavia uitgevoerd. Ook de Lockheed Constellation doet in deze periode zijn intrede.
Een logisch gevolg van de uitvinding van de straalmotor is in 1949 de De Havilland Comet, het eerste straalverkeersvliegtuig ter wereld. Door vele technische problemen en enkele rampen is dit Britse toestel geen succes. De Boeing 707 en de DC-8 zorgen voor een ommekeer. Deze nieuwe toestellen zijn wat de DC-3 in de jaren dertig was. Vliegen wordt sneller, comfortabeler en later ook goedkoper. De KLM kiest voor de DC-8, terwijl Sabena de Boeing 707 selecteert. Daarna worden ook straalverkeersvliegtuigen voor de korte afstand gebouwd. Eerst de Franse Caravelle in de jaren vijftig, later volgen de Boeing 727 en 737 en de DC-9 in de jaren zestig.
Al snel dienen de opvolgers van de DC-8 en Boeing 707 zich aan. Lockheed komt met de Tristar, McDonnell-Douglas met de DC-10 en Boeing met de gigantische 747. De Frans-Britse supersonische Concorde uit 1969 lijkt voor een nieuwe revolutie te zorgen, maar dit toestel wordt nooit een echt succes. Op 25 oktober van dit jaar sluit de Concorde haar actieve dienst af. Toch is de Europese luchtvaartindustrie springlevend. Het Frans-Duitse Airbus weet zich tussen de grote Amerikanen te dringen, en uiteindelijk zelfs als laatste overgebleven grote vliegtuigfabrikant naast Boeing te nestelen. En in 2006 komt het grootste verkeersvliegtuig ter wereld niet meer uit Seattle maar uit Toulouse.
Luchtvaartmaatschappijen zijn in de loop der jaren steeds meer gaan samenwerken. Door middel van allianties worden netwerken samengevoegd en personeel gedeeld. Het afgelopen jaar was, wat de KLM betreft, zeer bijzonder vanwege de aanstaande fusie met Air France. Het lijkt de eerste overname te zijn van vele toekomstige. Want ook andere grote maatschappijen azen op kleine overnamekandidaten, zeker gezien de strubbelingen van de laatste jaren.
Want de positie van de luchtvaart is broos. Elke oorlog of ziekte heeft zijn invloed op de resultaten van maatschappijen en fabrikanten. Op 11 september 2002 werden zelfs vier vliegtuigen gebruikt bij zelfmoordaanslagen. Anderen willen de luchtvaart een voet dwarsbomen omdat ze vliegtuigen als milieuvervuilend en rustverstorend beschouwen. Toch heeft de uitvinding van de gebroeders Wright ook veel positiefs teweeg gebracht. Of zoals voormalig PanAm-directeur Juan Trippe het uitdrukte: ''Hoeveel topontmoetingen er ook hebben plaatsgevonden tussen de wereldleiders, niets heeft meer bijgedragen aan het bijeen brengen van de wereldvolkeren dan het vliegtuig.''
Door Niek Vernooij
