Het is mooi om te zien hoe gezond verstand en feiten het uiteindelijk altijd winnen van ideologie. Jammer is wel dat 'uiteindelijk' even kan duren en dat er intussen veel schade ontstaat. Bovendien is niet altijd een voortschrijdend inzicht de bron van beter beleid. Het kan maar zo de wal zijn die het schip keert, waardoor de schade nog verder toeneemt. De Nederlandse vliegbelasting is hiervan een kleinschalig en daardoor overzichtelijk voorbeeld. Extra interessant is dat die tickettaks in oorsprong niet eens wat met ideologie te maken had.

Drie mannen in een misschien wel duistere achterkamer in Beetsterzwaag kwamen simpelweg nog 350 miljoen tekort en besloten dat uit de luchtvaart te halen. Op zich is daar niets mis mee, al zou het wel handig zijn geweest om eerst een analyse van de gevolgen te maken. Dat daarvoor geen tijd werd vrijgemaakt is begrijpelijk. Het monteren van een regeerakkoord is vast ook zonder detailgeneuzel al moeilijk genoeg.

De ideologie werd pas in het spel gebracht toen mensen met verstand van luchtvaart waarschuwden voor het onvermijdelijke verdwijnen van passagiers naar het buitenland. Dat zou leiden tot verlies van banen en verbindingen in ons eigen land, waardoor het batig saldo voor de Staat der Nederlanden weleens negatief zou kunnen uitpakken. Ter verdediging werd de belasting toen door sommige politici, onder wie de Minister van Financiën, hardnekkig neergezet als milieubelasting. En voor het milieu moet je toch wat over hebben. Dat de tickettaks feitelijk eerder negatieve dan positieve milieugevolgen heeft is dan niet handig en dat werd dan ook genegeerd. Het banenverlies vond men in de toen heersende omstandigheden sowieso niet interessant. Het zou hooguit een 'virtueel lagere groei', betekenen, aldus de Staatssecretaris van Financiën nog geen jaar geleden. Een in het licht van de huidige omstandigheden interessante positie. En wat het economische bloedverlies betreft: dat zou het kerngezonde Nederland niet eens merken, zei het CPB.

Hier wreekt zich een gebrek aan fundamenteel inzicht in het wezen van luchtvaart. Dat gebrek kwam jaren geleden schril aan het licht via de toenmalige Minister van Verkeer en Waterstaat, die stelde dat luchtvaart ook maar gewoon een bedrijf is. Dat is het natuurlijk dus niet. Luchtvaart is geen bedrijf maar infrastructuur. En luchtvaart heb je -net als systeembanken- nodig voor economische ontwikkeling. Het wegjagen van luchtvaart heeft hetzelfde effect als het failliet laten gaan van systeembanken. Schiphol verkeert momenteel in de slechtste positie sinds zestig jaar. Volgens onderzoekers is dit voor de helft te wijten aan de kredietcrisis en voor de andere helft aan de tickettaks. Dit leidt nu tot ontslagen op Schiphol en we kunnen wachten op ontslagen in afhankelijke sectoren als toerisme en congressen. Geen wonder dat nu ook de vakbonden oproepen de tickettaks zo snel mogelijk af te schaffen. De verliezen overstijgen nu al de opbrengsten. Dat we in Nederland ondanks onze kleine thuismarkt toch in Schiphol een mainport als bijzonder waardevolle structuur binnen onze grenzen hebben is een toevallig gevolg van historische ontwikkelingen, geen automatisme. Het is een kwetsbaar bezit, dat al werd bedreigd door genoeg andere ontwikkelingen.

De effecten van de economische golfbeweging zijn normaal. Als infrastructuur volgt luchtvaart die beweging gewoon, dus dat herstelt zich wel weer op termijn. Het effect van de tickettaks is echter blijvend en als het langer blijft bestaan waarschijnlijk onomkeerbaar. Het is veel moeilijker klanten terug te halen dan te behouden. Voor Schiphol, met haar kleine thuismarkt, geldt dat nog veel meer dan voor andere mainports.

Des te aandoenlijker zijn de recente Kamervragen van Tweede Kamerleden Tang en Samsom die nog steeds krampachtig op zoek zijn naar een ideologische rechtvaardiging voor het schadelijke beleid. De vragen gaan over vakanties met de caravan versus vliegen naar de Canarische eilanden. De toon ervan suggereert dat de vragenstellers niet wezenlijk geïnteresseerd zijn in feitelijke informatie. Zij lijken er vooral op uit te zijn om bij het grote publiek de wijdverbreide maar onjuiste perceptie van luchtvaart als slechter dan ander vervoer te versterken. De feiten tonen echter het tegendeel aan. Een vliegreis naar de Canarische eilanden levert per persoon dezelfde CO2 uitstoot op als samen met de caravan naar de Middellandse Zee. Vliegen naar de Middellandse Zee leidt tot minder uitstoot dan met de caravan gaan. En waar je ook met de caravan naar toe gaat, dat levert sowieso de helft meer uitstoot op dan gewoon met de auto gaan en een tent meenemen of een huisje huren. Als de Kamerleden zich oprecht zorgen zouden maken zouden ze dus het extra belasten van reizen met een caravan moeten nastreven.

Hun vragen passen dan ook eerder bij een ideologie die als doel heeft om mobiliteit, en daarmee uiteindelijk de economische ontwikkeling in de samenleving, te beperken. Dat mag natuurlijk, maar het zou goed zijn als de discussie zich daar dan ook op zou richten. De feiten, ook die over luchtvaart, winnen het uiteindelijk toch. Het Platform Duurzame Luchtvaart vindt dat de luchtvaart die de samenleving nodig heeft beschikbaar moet zijn met de kleinst mogelijke footprint. Niet alleen wat betreft energiegebruik, maar ook op het gebied van geluidproductie en veiligheid . De feiten zijn dat luchtvaart daar in vergelijking met andere modaliteiten heel aardig in slaagt. Zo aardig dat luchtvaart haar eigen plek heeft in het aanbod aan openbaar vervoer. Een plek die, anders dan sommige ideologen denken, niet zonder milieuschade kan worden overgenomen door ander vervoer. Kortom: de tickettaks is een belasting waarvan de kosten in alle opzichten groter zijn dan de opbrengst. Dat is onhandig. Weg ermee.

Benno Baksteen
Voorzitter Platform Duurzame Luchtvaart