EINDHOVEN - Het was op 30 december 2008 wereldnieuws: een Boeing 747-400 van Air New Zealand maakte een succesvolle testvlucht waarbij één van de Rolls-Royce RB211-motoren voor vijftig procent op plantaardige jatropha-olie draaide. Minder bekend is dat de jatropha-olie voor deze vlucht, gewonnen uit de zaden van de jatropha-plant, geleverd werd door een Nederlandse onderneming: Diligent Energy Systems uit Eindhoven. Diligent is één van de grootse leveranciers van jatropha-olie ter wereld.

Een beetje jammer vindt Ruud van Eck, oprichter en directeur van Diligent het wel. In alle berichtgeving over de eerste vlucht op jatropha-olie is de naam van zijn bedrijf niet of nauwelijks genoemd. In de officiële persberichten van Boeing, Air New Zealand, Rolls-Royce en Honeywell-dochter UOP komt de naam van zijn bedrijf dan ook niet voor. Maar Diligent is min of meer bij toeval uitgegroeid tot de grootste leverancier voor de vlucht.

<img src="http://www.luchtvaartnieuws.nl/pictures/diligent/8.jpg" alt=" Foto: Air New Zealand"/>
Een Boeing 747-400 van Air New Zealand tijdens de landing. Eén van de motoren van een dergelijk toestel draaide tijdens een testvlucht op 30 december 2008 op een mengsel van kerosine en biobrandstof

Van Eck: "Boeing wilde de jatropha-olie in eerste instantie uit meerdere landen op drie continenten - Afrika, Azië en Centraal-Amerika - halen. Omdat de levering vanuit Azië en Centraal-Amerika moeilijk aan de strenge duurzaamheidscriteria en volumes van Boeing kon voldoen, hebben ze uiteindelijk hoofdzakelijk door ons in Afrika geproduceerde olie gebruikt. De 16.000 liter jatropha die Boeing bij Diligent inkocht betekende gelijk een forse order voor ons."

Zelfstandige boeren
Diligent haalt zijn jatropha-zaden uit Afrika, Tanzania om precies te zijn. Het is een misverstand om te denken dat het bedrijf over grote jatropha-plantages beschikt. Van Eck: "Wij werken ter plekke met zo'n 3.000 kleine zelfstandige boeren, die vaak maar een halve hectare grond bezitten. Ze leveren hun jatropha-oogst exclusief aan ons. Zelf hebben we in Tanzania 26 mensen in dienst."

In Nederland is alleen het hoofdkantoor van Diligent gevestigd. In het luxe kantoorappartement in de moderne Eindhovense Vestedatoren werken slechts drie personen, waaronder Van Eck zelf. Naast de productie van jatropha-olie in Tanzania houdt Diligent zich ook bezig met de ontwikkeling van biobenzine van koffieresten in Colombia.

Van Eck wilde in 2004 na de verkoop van zijn ICT-bedrijf 'iets' gaan doen met waterstof. Toen bleek dat het heel moeilijk is om dit toepasbaar te maken als brandstof voor bijvoorbeeld een auto, besloot hij zich toe te gaan leggen op de ontwikkeling van duurzame biodiesels- en benzines. De zaden van de overigens giftige jatropha-plant bleken een goede grondstof om deze biobrandstoffen van te produceren.

Droge gronden
"Jatropha curcas groeit alleen in tropische gebieden en heeft als voordeel dat met weinig inspanning een hoge productie wordt behaald", legt Van Eck uit. "Omdat de plant het beste gedijt op arme zandgronden, worden in tegenstelling tot palmolie geen voedselgewassen verdrongen. Ook heeft de plant relatief weinig water nodig. In heel erg vochtige gebieden doet de plant het zelfs minder goed dan op droge gronden." Jatropha wordt overigens al eeuwenlang gebruikt als brandstof voor fakkels, terwijl de snelgroeiende planten het goed doen als erfafscheiding.

<img src="http://www.luchtvaartnieuws.nl/pictures/diligent/6.jpg" alt=" Foto: Diligent"/>
De jatropha-vrucht waaruit de olie geperst wordt

Het politiek stabiele Oost-Afrikaanse Tanzania, met een vrij droog en warm klimaat, is een uitgelezen plek voor de teelt van de planten. De boeren die jatropha-zaden aan Diligent leveren zijn gevestigd in de regio ten zuidwesten van de Kilimanjaro, niet ver van de grens met Kenia.

De vraag dringt zich op waarom Boeing, Air New Zealand en motorenfabrikant Rolls-Royce juist jatropha als biobrandstof kozen bij de testvlucht op 30 december. Volgens Van Eck is de grote gelijkenis tussen jatropha-brandstof en reguliere vliegtuigbrandstof het grote voordeel. "Jatropha is na een chemische aanpassing een zogeheten drop-in fuel. Dat betekent dat je het in een bestaande motor kunt gooien. Dure aanpassingen aan het vliegtuig zijn niet nodig", stelt Van Eck.

Volgens de ondernemer vloog het vliegtuig van Air New Zealand weliswaar gedeeltelijk op een mengsel van jatropha en kerosine, maar had in theorie ook best op alleen jatropha gevlogen kunnen worden. "Jatropha is zelfs een schonere brandstof dan kerosine en het vliegt soepeler."

Boeing betaalde overigens geen gangbare prijs voor de geleverde olie. "De productie vindt nu plaats op kleinere schaal, en kan qua prijs nu nog niet concurreren met kerosine. De prijs van jatropha ligt rond 660 euro per ton, ofwel zestig tot zeventig eurocent per liter. Dat is te duur voor de luchtvaart", stelt Van Eck. De prijs van Jet A-1 lag volgens gegevens van luchtvaartorganisatie IATA medio januari omgerekend op ongeveer dertig eurocent per liter.

Geur van bakolie en verf
Hoewel jatropha bij het grote publiek vooral bekend is door de toepassing in de luchtvaart, ligt toepassing op andere gebieden meer voor de hand. Zo laat Diligent zijn auto's al in Tanzania op jatropha rijden. "Ons volledige wagenpark rijdt op onze eigen olie. Verder leveren we olie aan een Tanzaniaans safaribedrijf, die zijn auto's op jatropha laten rijden." Maar ook een eenvoudig olielampje brandt uitstekend op de plantaardige olie. Van Eck demonstreert dit door daadwerkelijk een lampje aan te steken. Overigens lijkt de geur van jatropha bij verbranding op die van bakolie, en heeft het ook wel iets weg van verf. "Daarin zitten immers ook plantaardige bestanddelen."

Of er een grote rol is weggelegd voor jatropha in de luchtvaart? Van Eck betwijfelt het. "Je kunt niet zeggen dat over twee jaar iedereen op jatropha vliegt. Het dient als aanvulling, en zal niet fossiele brandstoffen gaan vervangen. Bovendien: de manier waarop wij werken met kleine boeren betekent dat je een kleine hoeveelheid produceert. Als je grote hoeveelheden wilt produceren moet je grote plantages openen, maar dat komt de duurzaamheid niet ten goede", zegt Van Eck.

Kritiek
Kritiek van milieuorganisaties, die zeggen dat jatropha geen honderd procent duurzame brandstof is, is volgens hem dan ook deels terecht. "Grote plantages zijn inderdaad niet duurzaam. Maar de kleinschalige wijze zoals wij het doen wel. Kleine boeren profiteren ervan, het concurreert niet met voedselgewassen en er is geen sprake van milieuschade."

Ondanks de kleinschaligheid voorziet Van Eck toch een flinke groei te realiseren. Zo is het beleid van de Europese Unie erop gericht dat alle lidstaten moeten zorgen voor een groeiend aandeel biologische brandstoffen in het transport. "De vraag naar alternatieve brandstof is heel groot. Veel groter dan het aanbod. Wij als Diligent willen uiteindelijk toe naar een productie van 175 miljoen liter olie per jaar, maar het duurt nog zeker tien jaar tot we dat hebben gerealiseerd." Ter vergelijking: één enkele Boeing 747-400 heeft een brandstofcapaciteit van 216.840 liter.

Door Niek Vernooij