Er zijn vele oorzaken voor het ontstaan van turbulentie. Soms kun je het zien aankomen. Als je bijvoorbeeld naar een warm oord vliegt deze tijd van het jaar, en je ziet tijdens de daling van die schaapjeswolken, dan gaat het vliegtuig altijd lekker op en neer als de vleugels door die witte pluisjes snijden. Wolken zijn opgebouwd uit gecondenseerde waterdamp, en tijdens zo’n condensatie proces komt er energie vrij die de lucht in zo’n wolk onstabiel maakt. Vandaar dat het vliegtuig een beetje op en neer schudt. Hoe groter de wolk, hoe instabieler de lucht in die wolk, en hoe turbulenter het is erdoor heen te vliegen. In de cockpit zetten we dan de radar aan, en analyseren we de hoeveelheid water aanwezig in zo’n wolk. Om het simpel te houden: hoe meer water, hoe meer turbulentie, en we proberen de beste route te kiezen om zodoende de turbulentie te ontwijken.

Onweerswolken zijn een apart verhaal. Op een paar (statistische) uitzonderingen na zul je geen piloot tegenkomen die geen diep respect heeft voor de vele gevaren van onweerswolken, vaak herkenbaar aan de paddenstoel vorm. We vliegen er altijd op gepaste afstand omheen. Maar goed, met betrekking tot turbulentie geassocieerd met wolken kunnen piloten vrij goed voorspellen wanneer het turbulent gaat worden en dat bordje 'stoelriemen vast' voortijdig aanzetten.

Een andere vorm van turbulentie wordt met een duur Engels woord Clear Air Turbulence (CAT) genoemd. Turbulentie die veroorzaakt wordt door het ontmoeten van luchtstromen met een verschillende temperatuur, en dus (in)stabiliteit. De meest voor de hand liggende is de tropopauze tussen de troposfeer (waarin wij leven) en de stratosfeer. In de troposfeer daalt de temperatuur over het algemeen met ongeveer 2 graden per 330 meter hoogte. In de tropopauze stabiliseert de temperatuur zich alvorens de temperatuur zelfs weer omhoog klimt hogerop in de stratosfeer. In de tropopauze is het vaak turbulent, en we kijken voor we gaan vliegen naar weerkaarten die de hoogte van de tropopauze voorspellen. Afhangende van in welk werelddeel je vliegt verandert de hoogte van de Tropopauze.

En dan heb je nog de Mountain Waves waar luchtstromen bergen op- en afstromen en zodoende sterke turbulentie kunnen veroorzaken.

Bij turbulentie geven we dit vaak door aan de luchtverkeersleiding of algemene radiofrequenties tussen vliegtuigen onderling. Er zijn drie gradaties in het rapporteren van turbulentie: Light, Moderate en Severe Turbulence.

Nu is hoe je die turbulentie ervaart voor iedere piloot anders, en wellicht speelt vliegervaring daarbij ook een rol. Toen ik zo groen als gras een kleine turboprop door die eerste turbulente, op het oog, zware regenbui heen stuurde waren mijn handjes best wel een beetje klam, en vertelde ik mezelf dat ik zoiets nooit meer zou doen. Erop terugkijkend een paar jaar later was het misschien niet zo heel erg turbulent. Vliegtuigtype speelt ook een rol; de nieuwe Dreamliner bijvoorbeeld met haar prachtige zeemeeuw vleugels is blijkbaar een revelatie in turbulentie.

Severe Turbulence komt vrij weinig voor, en ik heb het (denk ik) nog nooit ervaren. Alles vliegt in het rond, het vliegtuig kan oncontroleerbaar worden, en soms valt de autopiloot uit. Het is iets wat je ten koste van heel veel wil vermijden. Maakt niet uit hoe nieuw, groot of modern het vliegtuig is. Het gaat zelfs zo ver dat vliegtuigbouwers het sterk afraden om in dat soort turbulentie te opereren. Maar soms komt het onverwachts, en daarom moet je gewoon altijd die riem om hebben.

Light turbulence is eerlijk gezegd misschien wel de meest vervelende vorm van turbulentie, vooral voor de collega's achterin. Het is ook de vorm die enorm subjectief is. Sommige piloten zullen dat bordje direct aanzetten, terwijl anderen wachten tot de turbulentie net even iets heviger wordt. Als het dan even niet meer turbulent is dan zetten we dat bordje uit, en dan 5 seconden later is het weer enorm turbulent en moet het weer aangezet worden. Ondertussen moet de cabinebemanning de hete drankjes service onderbreken, word je tijdelijk onderbroken in het kijken van die kaskraker door de vriendelijke aankondiging dat iedereen plaats dient te nemen en de stoelriem vast moet maken.

Ja, als ik er dan eentje moet kiezen...geef mij dan maar een gezond portie turbulentie van de moderate gradatie. Dingen vliegen niet zozeer in het rond en het is niet al te angstaanjagend voor de passagiers, maar het is voor iedereen aan boord wel duidelijk dat men maar beter kan blijven zitten met die riemen vast.

Turbulentie is een onderdeel van het reizen met een vliegtuig. Wellicht is het vandaag de dag een van de weinige aspecten die ons nog doet realiseren dat we daadwerkelijk in de lucht hangen en ons vliegensvlug naar onze bestemming begeven. Geniet ervan zou ik zeggen, met mate.

David van Vliet
[email protected]