Ook in de jaren zeventig waren er groepen mensen die de straat opgingen. Soms voor zaken waar we nu dankbaar voor zijn, en andere niet. Grote idealen, kleine marges. Wie herinnert zich nog de kreet ‘baas in eigen buik’ of ‘ban de bom’?  Als klein jochie (1963) maakte demonstraties best wel indruk op mij. Al die mensen die luidkeels schreeuwen met zijn allen voor een legitiem doel. Dat vergeet je niet als je dat voor het eerst meemaakt.

Wat in de begin jaren zeventig ook indruk maakte waren de protesten tegen de komst van de F-16. Sowieso waren al die antimilitaristische sentimenten vanwege de oorlog in Vietnam, en tegen alles wat Amerikaans was of wat met militairen te maken had. In een periode die gekenmerkt werd door de oliecrisis waren werk, welvaart, veiligheid en defensie-uitgaven echte onderwerpen die onder het vergrootglas lagen.

Twee miljard moesten die F-16's toen kosten, dus in de context van die tijd was het wel te begrijpen dat er weerstand was.

YF-16
De F-16 ontstond in het begin van de jaren zeventig uit een Amerikaans programma om een lichtgewicht gevechtsvliegtuig te ontwikkelen. De YF-16 was één van de twee prototypes die werden gebouwd als onderdeel van het ‘Lightweight Fighter Program’, bedoeld om een goedkoper en wendbaarder jachtvliegtuig te ontwikkelen dan bijvoorbeeld de duurdere F-15 Eagle.

De F-15 was te duur voor Nederland en eigenlijk ook te groot. Dit ‘apparaat’ vloog ruime tijd op de Amerikaanse vliegbasis in Soesterberg. De YF-16 won uiteindelijk de competitie tegen de YF-17, dankzij zijn superieure wendbaarheid, geavanceerde technologie en vermogen om hoge snelheden te bereiken met een enkele motor.

Het vliegtuig was uitgerust met een fly-by-wire-systeem, wat revolutionair was in die tijd, en maakte het een van de meest geavanceerde gevechtsvliegtuigen van zijn tijd. Pas de laatste jaren hebben auto's ook een soort ‘drive by wire’ systemen. Hoe gaaf was het dat de luchtvaartindustrie dit toen al ontwikkelde?

Rood-wit-blauw
In de jaren zeventig was de Koninklijke Luchtmacht op zoek naar een nieuw jachtvliegtuig om de verouderende Lockheed F-104 Starfighter te vervangen. Binnen de luchtmacht hadden wij als vliegers zeer veel respect voor de Mannen op de F-104. Ja, mannen met hoofdletter. Deze raket met vleugels had een draaicirkel op hoge snelheid van tientallen kilometers. En vleugels die twee vierkante meter groter waren dan die van een Cessna 172. Namelijk achttien vierkante meter. Dus vleugels van drie bij drie meter gemiddeld! Ongelofelijk dat die F-104 vloog, maar als je die straalmotor hoorde op vol vermogen bij een low pass dan snapte je de kreet ‘raket met vleugels’. Het was een regelrechte ‘widow maker’. 

De uiteindelijke keuze van de F-16 kwam tot stand na een intensief selectieproces waarbij verschillende opties werden overwogen, zoals de Franse Dassault Mirage F1 en de Zweedse Saab Viggen.

Mijn vader was in die periode al geruime tijd steward bij KLM. Dus het luchtvaartbloed stroomde al door mijn aderen voor mijn geboorte. Raad eens wat ik rond Sinterklaas kreeg? Precies een bouwdoosje van Revell met allemaal grijze plastic rekjes erin en wat lijm. Op de voorkant stond een rood-wit-blauwe YF-16. Het grappige is toen ik de vleugels en het richtingsroer aan het schilderen was in rood wit blauw, ik nog niet kon weten dat ik daar later zelf op zou mogen vliegen.

Aankoop
De politieke besluitvorming in Nederland werd mede beïnvloed door de NAVO-verplichtingen en de wens om samen te werken met andere NAVO-landen om de kosten te drukken. Met name de samenwerking met België, Noorwegen en Denemarken (de zogeheten European Participating Air Forces of EPAF-landen) speelde een belangrijke rol bij het besluit om de F-16 aan te schaffen. De gezamenlijke aankoop zorgde voor schaalvoordelen en hield de kosten voor Nederland lager. In 1975 tekenden de vier landen het contract voor de aankoop van de F-16.

Het besluit om de F-16 te gaan kopen, leidde tot politieke debatten in Nederland. Er was bezorgdheid over de hoge kosten en de afhankelijkheid van Amerikaanse technologie. Desondanks werd de aankoop gezien als een strategische investering in de luchtverdediging van Nederland binnen het NAVO-kader, mede gezien de Koude Oorlog-situatie.

In de jaren zeventig was er verdeeldheid in Nederland over militaire uitgaven, vooral vanwege de economische problemen en de oliecrisis. Er was een sterke vredesbeweging in Nederland die zeer kritisch stond tegenover militaire investeringen, vooral wanneer het ging om NAVO-beslissingen en de wapenwedloop met de Sovjet-Unie. Toch zag de linkse regering (premier Joop de Uyl) de aanschaf van de F-16 als noodzakelijk om de luchtmacht te moderniseren en de defensiecapaciteiten op peil te houden. Maar ook mede door de te bouwen F-16's later  het onderhoud grotendeels in Woensdrecht bij Fokker te laten plaatsvinden ontstond er een politiek draagvlak voor de aanschaf van de icoon. We mogen Joop achteraf nog dankbaar zijn.

{C}{C}

Fokker
De Nederlandse vliegtuigbouwer Fokker was nauw betrokken bij de productie van onderdelen voor de F-16. In het kader van de samenwerking met de EPAF-landen kreeg Fokker contracten voor de fabricage van essentiële onderdelen, zoals delen van de romp, vleugels en landingsgestellen. Deze onderdelen werden niet alleen geleverd voor de Nederlandse F-16's, maar ook voor toestellen die voor andere landen, zoals de Verenigde Staten en diverse NAVO-partners, bestemd waren. De productie door Fokker was een belangrijk onderdeel van de industriële samenwerking en bood werkgelegenheid en technologische vooruitgang voor de Nederlandse luchtvaartsector. Helaas weten we de afloop van Fokker op Schiphol-Oost in de jaren negentig.

Woensdrecht, in Noord-Brabant, speelde lange tijd een centrale rol in het onderhoud van de F-16’s. De basis werd verantwoordelijk voor diepgaand onderhoud, reparaties en upgrades van de F-16-vloot, waaronder de belangrijke Mid-Life Update (MLU) die de vliegtuigen operationeel hielden door hun technologie te moderniseren. Daarnaast bood Woensdrecht trainingsfaciliteiten voor luchtmacht-technici die gespecialiseerd waren in de F-16.

Veelzijdig
De F-16 werd uiteindelijk geprezen om zijn prestaties en veelzijdigheid. Het vliegtuig bleek uiterst succesvol in zowel lucht-luchtgevechten als in lucht-grondaanvallen, wat het tot een waardevolle aanwinst voor de Nederlandse luchtmacht maakte. De wendbaarheid, het lage gewicht en het grote motorvermogen was toen al zeer indrukwekkend. Als je haaks de bocht om wilde met de F-16, moest je uitkijken dat je jezelf niet buiten bewustzijn trok door de G-krachten. 

Zelf vond ik ook dat hij er stoer en rank uitzag. Vandaar de naam ‘Fighting Falcon’. Maar ik zag hem meer als een dodelijke ‘martial arts combat fighter’. Maar misschien keek ik te veel naar de Amerikaanse tv-serie ‘Kung-Fu’ met David Carradine. Ken je dat liedje nog,  ‘Everybody was kung-fu fighting van Carl Douglas? Sorry,  Ik laat me even meesleuren door mijn jeugdige sentimenten van die tijd.

Nederland ontving zijn eerste F-16's in 1979, en ze werden meteen ingezet als primaire jachtvliegtuigen van de Koninklijke Luchtmacht. De NF-5 van Northrop werd ook nog in gezet tot 1991, voor de fris gebrevetteerde straaljagerpiloten uit de USA van Sheppard Air force base uit Texas. De F-16 bleek uitermate geschikt voor de veelzijdige taken die de luchtmacht moest uitvoeren, van luchtverdediging tot het ondersteunen van grondtroepen in conflicten.

Koude Oorlog
Gedurende de Koude Oorlog speelden de F-16's een belangrijke rol in de verdediging van het Nederlandse luchtruim en dat van zijn NAVO-bondgenoten. Ze waren een integraal onderdeel van de NAVO-strategie om het Sovjetblok af te schrikken en speelden een sleutelrol in de luchtpolitie-missies boven Europa. Op de vliegbasis Leeuwarden werd dat gedaan door permanent twee F-16's standby te hebben voor intercepties. QRA Quick Reaction Alert. Nu staan de F-35’s paraat.

Na de Koude Oorlog werden de F-16’s van Nederland ingezet in diverse internationale missies, waaronder operaties in de Balkan tijdens de jaren negentig, zoals de NAVO-operaties boven Bosnië en Kosovo, en later in Afghanistan en Irak. Even een weetje. In mijn F-16 opleidingsklas zat een vlieger (Peter Tankink) die later als de eerste Nederlandse jachtvlieger een MiG neerschoot boven Servië. In al deze en andere operaties bewezen de Nederlandse F-16's hun waarde als moderne, multifunctionele gevechtsvliegtuigen.

Gedurende hun dienstperiode ondergingen de Nederlandse F-16's verschillende upgrades om bij de tijd te blijven. Het begon met bescheiden updates zoals de ‘Block 10’. Maar ook van de motor van F100 (bij aflevering) naar de PW 200, en de PW 220. Deze upgrades, bekend als Mid-Life Update (MLU) programma's, maakten de toestellen geschikter voor moderne oorlogsvoering, met verbeterde avionica, wapensystemen en radarcapaciteiten.

Desondanks werd tegen de jaren 2010 duidelijk dat de F-16's hun operationele levensduur naderden en dat vervanging noodzakelijk was. Nederland begon de vervanging van de F-16 met de aanschaf van de Lockheed Martin F-35 Lightning II, een geavanceerd stealth-gevechtsvliegtuig dat beter is toegerust voor moderne dreigingen. De F-35 is ontworpen om de F-16 op te volgen en begon in 2019 in Nederland dienst te doen. Die twee miljard uit de jaren zeventig waren goed voor 213 F-16's ofzo. Nu kost de F-35 zeven en een half keer meer dan de F-16.  70 miljoen voor de F-35 tegenover 9,4 miljoen voor de F-16. 1970 tegenover 2024.

Afscheid
Op 28 september 2024 maakte de F-16 zijn laatste vlucht voor de Koninklijke Luchtmacht. Dit markeerde het einde van een bijna 45-jarig dienstverband, waarin het vliegtuig een cruciale rol had gespeeld in zowel nationale als internationale operaties. Helaas werkte het weer niet echt mee. Regen en laaghangende bewolking gooide roet in het eten.

Het afscheid werd gevierd met een ceremonie, waarbij het publiek en luchtmachtpersoneel de rijke geschiedenis van de F-16 herdachten. Na decennia van trouwe dienst heeft de F-16 plaatsgemaakt voor de F-35, dat nu de nieuwe ruggengraat vormt van de Nederlandse luchtmacht. De Grijze Driewieler is weg. Wat een apparaat was het.

De nieuwe F-35 technici, opleiders, monteurs en piloten (of moet ik astronauten zeggen) wens ik veel plezier. Werk met trots aan en met dit prachtige en machtige apparaat die onze Westerse vrijheid mag verdedigen, net zo als de F-16 heeft gedaan. Godspeed.